de franse nederlanden, samenleving

Het waternetwerk in Lille-Kortrijk-Tournai is een troef

Het dichte waternetwerk van de grensregio Lille – Kortrijk – Tournai is een troef. Wie de kaart van de regio er op naslaat zal merken dat het blauw alomtegenwoordig is: van de grote waterlopen tot de kleinere beken die het gebied doorsnijden. De Eurometropool Lille – Kortrijk – Tournai neemt dit fijnmazig web als basis voor een groot verbindend project: het Blauwe Park van de Eurometropool. Een mooie ambitie die tot zichtbare resultaten kan leiden. Als er ook keuzes worden gemaakt.

Ik heb recent een lichtere fiets gekocht. Hoognodig, want ik fiets graag over langere afstanden. Een paar jaar geleden had ik al eens de Blauwe Ruit afgefietst, een route van ruim 90 kilometer langs de Deûle, Leie, kanaal Bossuit-Kortrijk, Schelde, kanaal van Roubaix en de Marcque. Met een gewone stadsfiets doenbaar, maar met wat kilo’s minder op de wielen moet de rit iets gemakkelijker te rijden zijn.

Deze Blauwe Ruit, een aaneenschakeling van waterlopen en naastliggende fietspaden, illustreert perfect waarheen het project van het Blauwe Park kan leiden. Je kan er een fysieke ervaring opdoen die een heel ander mentaal beeld van de grensstreek oplevert. Wars van de klassieke citytrips met shopping en de focus op steden en hun autobereikbaarheid krijg je via de blauwe ruit een heel andere Eurometropool te zien: groen, kleinstedelijk en landelijk. Helemaal iets anders dus dan de E17 of de E42 waarmee je met een zucht – en veel lawaai – de kernen van de grensregio binnen dondert.

Fietsen in die Blauwe Ruit is overigens ook niet altijd een paradijselijke ervaring. De bewegwijzering is best avontuurlijk en afwisselend, net als de kwaliteit van de fietsinfrastructuur. Goed nieuws: één van de acties van de partners van de Eurometropool is alvast het wegwerken van de zogenaamde “missing links”.

Antwoord op de klimaatuitdagingen

Het Blauwe Park van de Eurometropool is een project waarbij de 14 overheidspartners thema’s met elkaar willen verbinden. Dat is op zich een uitstekende ambitie. Al te lang en al te veel werken overheden sectoraal naast elkaar, elk op zijn domein, netjes binnen de toegemeten bevoegdheid. Krachten bundelen en totaaloplossingen zoeken is een grote stap vooruit.

Het Blauwe Park is in eerste instantie een krachtig verhaal dat antwoord kan bieden op de klimaatuitdagingen waar we voor staan. De grensregio kampt al eens met wateroverlast, maar kent au fond een dreigend watertekort. De buffercapaciteit moet omhoog. Dat doe je door te werken aan een goede ruimtelijke ordening, door het ontharden van bodems, door water ook ruimte te geven.

Dit gaat gepaard met natuurontwikkeling. Er is een tekort aan bos, de biodiversiteit is bedreigd, net als het open landschap en zuivere natuur. Het Blauwe Park is de basis voor blauwe en groene corridors die de grensregio aaneen schakelen, die het toelaten dat mensen, dieren en planten vrij kunnen bewegen in een gezonde setting. Iets anders dus dan via de E17 naar de Auchan te sjezen en onderweg nog eens binnen te hollen in de Promenade de Flandres. Wie heeft dat onding ooit kunnen vergunnen?

Het is dus belangrijk te weten dat de basis van het Blauwe Park eigenlijk een diep ecologisch verhaal is, of zou moeten zijn. En dat rijmt moeilijk met een oneindige integratie met andere functies.

Zalando op het water?

Kortrijk heeft de Leiewerken achter de rug, Harelbeke stilaan ook, in Menen gaan de werken van start en terwijl in Doornik de discussie over de Pont des Trous beslecht raakt, zijn ook daar de verbredingswerken volop bezig. Het doel van de Seine-Scheldeverbinding, een decennia durend project, is het transport voor grote schepen op Europese schaal te vergemakkelijken. Een dikke match dus met de klimaat- en ecologische doelstellingen zou je denken. En dat is het ook: watertransport creëert minder uitstoot dan transport via de weg.

Hoe is het dan mogelijk dat milieubewegingen vragen stellen bij een project als de Seine-Scheldeverbinding? Ten eerste omdat ze een kater hebben van eerdere kanaliseringswerken die natuur hebben vernietigd aan de oevers. Iets wat overheden nu proberen te herstellen met overstromingsgebieden en het inrichten van “natte natuur”.

Maar de kritiek van de milieubewegingen is fundamenteler: waartoe leidt het transport? Dienen die toekomstige megaschepen op onze rivieren om een relatief korte goederenketen te ondersteunen? Of dienen ze om nog meer overzeese consumptiegoederen over en weer te sassen? Een soort Zalando dus, maar dan met megaships. Moeten we ook eens niet nadenken over ons geglobaliseerd economisch model? Met die kritiek op zak kijk je dan ook anders naar die verbredingswerken. Dienen de inspanningen rond watertransport om goederenstromen duurzaam te verleggen of is het gewoon een vrijgeleide om nog meer transport te veroorzaken?

Cultuur telt weer mee

In het project van het Blauwe Park schuilt ook een enthousiaste uitnodiging naar artiesten, makers en creatievelingen. Het project van het park gaat immers niet enkel over ingrepen in de ruimte, het gaat ook over het leefbaar maken van die ruimte. De cultuurhuizen zijn best blij met deze vraag. “We zijn er weer bij”, zei Joost Fonteyne van het Wilde Westen onlangs op een presentatie van het Blauwe Park. Immers: in het huidige Interregprogramma raken pure cultuurinitiatieven niet aan de bak, ook de Eurometropool koos een paar jaar geleden om niet meer actief te werken op cultuur. De 14 partners keren nu terug op hun stappen. Maar wat vraagt men dan aan de cultuuractoren in het kader van het Blauwe Park? Feestjes bouwen langs het water? Vieren van successen? Nee, het gaat veel verder: cultuur wordt uitgenodigd op haar essentiële functies: snijden en verdiepen, cultuur die bevraagt, die fileert en verbindt. Als de actoren die uitnodiging op een authentieke manier opnemen kan het Blauwe Park de mentale ruimte innemen die het verdient.

Pioniers van de grensoverschrijdende samenwerking klinken soms als “been there, done that”. Er wordt al eens geklaagd over de abstractie en traagheid van de samenwerking. Maar de jongste tijd klinkt een positiever geluid. Het Blauwe Park weet iets los te maken dat andere projecten niet konden teweegbrengen: een appel aan de buik, het hoofd en het hart. Dat de Eurometropool zich hierbij meer als platform neerzet, in tegenstelling tot de vroeger piramidale bestuurscultuur, kan de zaak alleen maar ten goede komen. De toekomst is aan de platformen en netwerken. En aan het Blauwe Park.

• Blauwe park
• Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai